وی که نسب شریفش با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه السلام می رسد بر اساس نوشته شیخ طوسی ازیاران امام هادی و امام عسکری علیهما السلام است »، ولی در برخی نوشته ها از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع) قلمداد شده است.

«عبد العظیم » مردی پارسا، وارسته و دانشمند، فقیه و مورد اعتماد و وثوق پیشوای دهم(ع) بود. «ابو حماد رازی » می گوید:

«در سامرا بر امام هادی(ع) وارد شدم و درباره مسائلی از حلال و حرام از آن حضرت پرسیدم و او پاسخ گفت. زمانی که خواستم خدا حافظی کنم فرمود: «ای حماد! هرگاه در ناحیه ای که زندگی می کنی مشکلی در امر دینت برایت پیش آمد از عبد العظیم حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان. » 

وی، با آنکه معتقد به امامت امامان علیهم السلام بود اما برای اطمینان بیشتر به محضر امام هادی(ع) شرفیاب شد و به طور تفصیل عقاید خود را بر آن حضرت عرضه کرد و از او خواست تا نسبت به آنها اظهار نظر نماید. امام(ع) پس از شنیدن عقاید او فرمود: «ای ابو القاسم! سوگند به خدا، آنچه گفتی همان دین خداست که بر بندگانش پسندیده است. بر همین عقیده استوار باش، خداوند در دنیا و آخرت تو را بر حق پایدار بدارد. » 

وی که از ستم دستگاه خلافت عباسی نسبت به علویان به ستوه آمده بود برای رهایی از شر آنان به «ری » شبها را به شب زنده داری و روزها را به روزه سپرسی می کرد و زندگی مخفیانه ای داشت. گاهی پنهانی به زیارت قبر یکی از فرزندان موسی بن جعفر علیهما السلام که در «ری » مدفون بود می رفت. شیعیان به تدریج از ورود او به «ری » خبردار شدند و پنهانی به محضرش رسیده از او استفاده می کردند.

حضرت عبد العظیم هرچند در طول مدت اقامتش در ری از آزار و شکنجه عباسیان در امان بود، ولی زندگی پنهانی و بدور از خانواده و نیز گزارشاتی که از گرفتاری ها و مصایب علویان در نقاط مختلف کشور اسلامی به او می رسید پیوسته خاطرش را آزرده و متاثر می ساخت و سرانجام در پی بیماری شدیدی - که شاید معلول همین رنجهای روحی بود - در «ری » در گذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.

ابراهیم، محدّث مورد اعتماد شیعی از اصحاب امام هادی علیه السلام و وکیل امام حسن عسکری علیه السلام در نیشابور، زمان تولّد و وفاتش در منابع ذکر نشده، ولی چون عصر امام حسن عسکری علیه السلام (شهادت: 260 ق) را درک کرده و نیز بر پایه گزارشی که از خادم او نقل شده که وی در عصر غیبت صغرا (260 329 ق) در کوه صفا خدمت امام زمان(عج) مشرّف شده است، می توان مطمئن شد که وی دست کم تا سال 216 ه زنده بوده است. وی اصالتا ایرانی و اهل نیشابور بود و ظاهرا زادگاه و آرامگاه او نیز همین شهر بوده است. از دوران کودکی و چگونگی تحصیلات او خبری در منابع گزارش نشده است.

وی احتمالاً در نیشابور پرورش یافت و پس از دوران نوجوانی، مسافرت هایی به عراق داشت و بخشی از حیات علمی خود را در بغداد و سامرّاء به انجام رساند و سپس به نیشابور بازگشت. درباره شرح حال او، همین اندازه روشن است که وی نزد امام حسن عسکری علیه السلام از جایگاه بلندی برخوردار بود و در نیشابور، وکیل آن حضرت به شمار می آمد. امام علیه السلام نه تنها در توقیعات و نامه های صادر شده، وی را ستایش می کرد، بلکه در نامه هایی که آن حضرت برای معاصران و همکارانش می نوشت، نسبت به موقعیت و جایگاه او سفارش هایی به دیگران داشت. در توقیعی که امام علیه السلام برای عبداللّه بن حمدویه بیهقی (م. حدود 275 ق) نوشته، آمده است: «من ابراهیم را برای اخذ حقوق واجب از اهالی آن دیار منصوب نموده ام و او را مورد اعتماد و امین خودم برای اهالی آنجا قرار داده ام». کشی در رجال خود، می نویسد: امام حسن عسکری علیه السلام وی را نماینده خود در نیشابور قرار داد و دیگران را به اطاعت از او فراخواند. وی با اینکه در زمان خود، از شهرت بسزایی برخوردار بود، اما از استادان و شاگردان او اطلاعی در دست نیست. همچنین از او اثر تألیفی معرفی نشده است.

1 - ابراهیم بن داود هاشمی یعقوبی

2 - ابراهیم بن عبده نیشابوری

3 - عبد العظیم حسنی

ابوعلی، محدّث شیعی،از اصحاب امام جواد و امام هادی علیهماالسلام ، ظاهرا در اواخر سده دوم هجری تولّد یافت. اما آنچه مسلّم است اینکه وی در عصر امام رضا (شهادت: 203 ق) نوجوان بود. به همین دلیل، صاحب نظران نام او را در شمار اصحاب امام رضا علیه السلام ذکر نکرده اند. تاریخ وفات او به درستی روشن نیست، ولی از برخی مکاتبات او با امام هادی علیه السلام ، که پس از رحلت فرزند آن امام صورت گرفته است، برمی آید که وی تا اواخر عصر امام هادی (شهادت: 254 ق) حیات داشته و اندکی پس از نیمه نخست سده سوم درگذشته است. درباره نسبت او به «هاشمی»، با توجه به اینکه شرح حال او در هیچ یک از منابع نیامده است، نمی توان سخن قاطعی گفت، اما همین قدر می توان احتمال داد که وی با طایفه «بنی هاشم»، که گروهی از آن ها در کوفه سکونت داشتند، بی ارتباط نبوده است.

وی در محیطی علمی و مذهبی پرورش یافت و بیشتر دوران تحصیلی او در شهرهای کوفه و سامرّاء سپری شد. فرزندش، محمّد بن ابراهیم یعقوبی، از راویان حدیث است و احادیث متعددی از وی (یعنی از پدرش) نقل کرده. برادر بزرگ ترش، سلیمان بن داود یعقوبی، نیز از عالمان زمان خود بود که ابوعلی روایات متعددی از او فراگرفته است. از استادان او، کسی در منابع معرفی نشده است، اما احادیث بر جای مانده از او، که تماما از همین برادرش نقل شده اند، نشان می دهند که وی بیشترین معارف حدیثی را نزد برادرش فراگرفته است.

همچنین وی مکاتباتی با امام هادی علیه السلام داشت و برخی از مسائلش را به طور مستقیم از آن حضرت می پرسید. در یکی از این مکاتبه ها، وی از امام هادی علیه السلام درباره وضعیت فارس بن حاتم قزوینی (م. حدود 258 ق)، که پس از وفات فرزند امام هادی علیه السلام ادعای امامت کرده بود، پرسید و امام علیه السلام در این باره نوشت: «لا تحفلنَّ به و اِن أتاک فاستخفَّ به»، با او محفل نگیر و اگر نزد تو آمد او را حقیر بشمار. اکنون در جوامع روایی شیعه، احادیث اندکی از او باقی مانده که صاحب نظران درباره صحّت و درستی اخبار او سکوت کرده اند، اما از ارتباط او با امام هادی علیه السلام و حساسیت او در برابر شخصیت های مطرود جامعه مانند فارس بن حاتم، استفاده می شود که وی فردی حقیقت جو بوده است.

از شاگردان او دو نفر را می شناسیم که یکی ابوسعید سهل بن زیاد آدمی (م. بعد 255 ق) است که احادیثش ارزش سندی ندارند، و دیگری سندی بن ربیع کوفی (م. حدود 260 ق) است که ظاهرا فردی مورد اعتماد و راستگو بوده. از آثار او، جز روایات باقی مانده از او، چیزی معرفی نشده است.

ابوالحسن، فقیه و محدّثمورد اعتماد شیعی، از اصحاب امامان هادی و حسن عسکری علیهماالسلام بود. وی همچنین هم زمان با وکالت احمد بن اسحاق قمی و احمد بن حمزة بن یسع، از سوی امام عصر(عج) عهده دار مقام وکالت بود و به طور مستقیم با آن حضرت ارتباط داشت.

ایوب بن نوح وی، مردی امین و مورد وثوق بود و در عبادت و تقوا رتبه والایی داشت، چندانکه دانشمندان رجال او را در زمره بندگان صالح خدا شمرده اند. او، وکیل امام هادی و امام عسکری علیهما السلام بود و روایات زیادی از پیشوای دهم(ع) نقل کرده است.

حسن بن راشد مکنی به «ابوعلی »وی از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع) شمرده شده و نزد آن دو بزگوار از منزلت و مقام والایی برخوردار بوده است.

حسن بن علی ناصرشیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی(ع) شمرده است. وی پدر جد سید مرتضی از سوی مادر است

عبد العظیم حسنی وی که نسب شریفش با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه السلام می رسد بر اساس نوشته شیخ طوسی ازیاران امام هادی و امام عسکری علیهما السلام است »، ولی در برخی نوشته ها از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع) قلمداد شده است.

عثمان بن سعید وی، در سن جوانی و در حالی که یازه سال از عمرش می گذشت افتخار شاگردی امام دهم(ع) را پیدا کرد ⁽¹³⁾ و در اندک زمانی از آنچنان رشد و تعالی ای برخوردار شد که امام هادی(ع) از او به عنوان «ثقه » و «امین » خود یاد کرد